Metabolizm


Fot. Fotolia


Przemiana materii, nazywana inaczej metabolizmem to wszystkie procesy, które zachodzą w organizmie człowieka. Podzielić je można na procesy budowy (np. wzrost organizmu, zabliźnianie się ran, wydłużanie się włosów i paznokci) oraz procesy rozpadu (np. rozkład spożytego pożywienia na składniki o prostszej budowie pod wpływem enzymów trawiennych). U osób dorosłych procesy te powinny znajdować w stanie równowagi. Wyjątkiem jest okres dzieciństwa, dojrzewania i ciąża, kiedy przeważają procesy budowy oraz wiek podeszły, kiedy dominują procesy rozpadu.


Aby poznać zapotrzebowanie energetyczne organizmu (czyli ilość kilokalorii, którą trzeba dostarczyć wraz z pożywieniem w ciągu dnia) należy określić poziom podstawowej przemiany materii (PPM) oraz całkowitej przemiany materii (CPM).


Podstawowa przemiana materii (PPM)


Podstawowa przemiana materii to wydatki energetyczne związane z prawidłowym funkcjonowaniem organizmu. Energia ta zużywana jest na podstawowe procesy życiowe, tj. oddychanie, utrzymanie temperatury ciała, pracę serca, krążenie krwi, budowę i odbudowę komórek itd. Podstawowa przemiana materii stanowi u zdrowych i prawidłowo odżywionych osób dorosłych 45- 75% całkowitego wydatku energetycznego (CPM).


Istnieje kilka sposobów na wyznaczenie PPM. Najprostszy zakłada, że podstawowe wydatki energetyczne organizmu wynoszą  1 kcal/kg masy ciała/godz., czyli 24 kcal/kg masy ciała/dobę.


Przykład: PPM kobiety o masie ciała 65 kg wynosi ok. 24 kcal x 65 kg = 1560 kcal.


Dokładniejszą metodą jest wykorzystanie bardziej skomplikowanego wzoru Harrisa- Benedicta uwzględniającego wiek, płeć, wzrost oraz masę ciała.


PPM (kobiety) = 655,1 + (9,563 x masa ciała [kg]) + (1,85 x wzrost [cm]) – (4,676 x [wiek])


PPM (mężczyźni) = 66,5 + (13,75 x masa ciała [kg]) + (5,003 x wzrost [cm]) – (6,775 x [wiek])


Przykład: PPM kobiety w wieku 40 lat o masie ciała 65 kg i wzroście 160 cm wynosi 1386 kcal.


Co wpływa na Podstawową przemianę materii (PPM)?


Podstawowa przemiana materii jest najwyższa w pierwszych dwóch latach życia, następnie spada, aby ponownie wzrosnąć w okresie dojrzewania. Po ukończeniu 40. roku życia PPM systematycznie maleje. Na każde kolejne 10 lat spadek ten wynosi około 2%.


Kobiety, z uwagi na większy udział tkanki tłuszczowej w ciele, posiadają niższą podstawową przemianę materii niż mężczyźni. Wzrasta ona w okresie ciąży i laktacji, gdy organizm potrzebuje większej ilości energii do budowy tkanek i produkcji pokarmu.


Poziom PPM wzrasta podczas gorączki, natomiast maleje w czasie głodzenia. To właśnie spadek podstawowej przemiany materii w trakcie stosowania restrykcyjnych diet odchudzających jest przyczyną efektu jo-jo.


Podstawowa przemiana materii zależy również od aktywności niektórych hormonów (głównie hormonów tarczycy) oraz czynników genetycznych.


Całkowita Przemiana Materii (CPM)


Całkowita przemiana materii (CPM) to dobowe zapotrzebowanie energetyczne dla danej osoby. Składa się na nią: podstawowa przemiana materii (PPM), wydatki energetyczne związane z codziennymi czynnościami, pracą, aktywnością fizyczną oraz energia potrzeba do trawienia i wchłaniania pożywienia.


Indywidualne zapotrzebowanie energetyczne (CPM) oblicza się mnożąc podstawową przemianę materii (PPM) przez współczynnik aktywności fizycznej (PAL).


Całkowita przemiana materii (CPM) = PPM x PAL


Współczynnik PAL:
Tryb życia mało aktywny: 1,4 – 1,69
Tryb życia umiarkowanie aktywny: 1,7 – 1,99
Tryb życia bardzo aktywny: 2,0 – 2,4
 


Przykład: PPM kobiety w wieku 40 lat o masie ciała 65 kg i wzroście 160 cm wynosi 1386 kcal. Zakładając, że jej tryb życia jest mało aktywnych (PAL = 1,5), całkowita przemiana materii wynosić będzie 1386 x 1,5 = 2080 kcal.